Capítulo 1

Xoel agarrou a corda con forza e tirou por ela axudado das dúas mans. O caldeiro de auga da que pendía abaneaba no fondo do pozo dun carón ao outro. A roldana, medio oxidada, chiaba polo peso e o rozar da corda.

            —Xoel... —dixo Adolfo. Chamaba polo seu neto mentres se apoiaba na porta da entrada da casa. O son da súa voz era un fío case imperceptible. A duras penas podía camiñar, por iso, se desprazaba de maneira pausada,  arrastrando as plantas dos pés.

Adolfo era un ancián de case setenta anos. Os anos desgastáranlle o corpo, e ao final o tempo, máis que unha axuda, acaba por se converter nunha molesta carga. Carga que Adolfo mostraba no seu corpo encurvado e débil. Tiña a pel pálida e fláccida que non era tan propia nun ancián da súa idade, e pola que tamén lle percorrían diversas manchas escuras por todo o corpo. A súa face era unha imaxe de dor e cansazo constante. Cada movemento que facía era un suplicio para el. A idade tiña parte da culpa, pero o resto correspondía a unha estraña enfermidade que o fora deteriorando co tempo e da que non se coñecía cura ningunha. Adolfo, máis que un home, máis que un ancián, parecía unha carcasa de peles tirantes e fláccidas colgadas sobre ósos, como se se tratase dun espantallo deseñado para escorrentar á xente.

            Seu neto, Xoel, a duras penas o escoitou, pero decatouse. Aproximouse con velocidade a piques de tirar co caldeiro que tiña na man.

            —Avó! Que fai fóra da casa? —exclamou, non sabía exactamente se animado por velo de pé despois de tanto tempo ou por medo a que caese e se mancase—. Inda vai caer, sabe que necesita descansar —rifoulle, molesto. De todos os xeitos era como se falase so, a ollada de Adolfo era de ausencia plena. O corpo estaba presente, pero a mente vagaba noutro lugar. Parecía un invidente que apenas prestaba atención aos sons, mentres ollaba ao horizonte da nada.

            Estaba sorprendido de que fose capaz de levantarse da cama polo seu propio pé, e xa non digamos do feito de poder falar. Cando fora a última vez que articulara palabra? Había bastante tempo diso, xa que por norma xeral sempre estaba prostrado na cama, coma un vexetal.

            Mentres agarraba a Adolfo das mans para o encamiñar, o can de Xoel, Cuxo, ollábaos cunha mirada atenta mentres ladeaba a cabeza. Cuxo era un can de palleiro de mediana estatura e intelixente. Era de cor areosa, agás na parte da fronte que era máis escura, e o ventre, totalmente branco.

            Conduciu o seu avó á habitación, sentouno na cama e axudouno a se deitar. Aínda para estar tan delgado, era difícil movelo, xa que el non colaboraba en ningún momento. Xa deitado e tapado volveu á súa posición de costume, ollos pechados e respiración lenta. Xoel saíu de novo a fóra, colleu o caldeiro de auga preto do pozo para regar as plantas. Se detivo un intre mirándoas. Xuraría que había uns días, non estaban tan murchas. Era consciente de que había xa bastante que non as regaba e mesmo para estaren entrando no outono, tiveran un mes moi seco e as plantas necesitaban algo máis de auga que o resto. Xa llo aconsellara o mercador de Xarros ao que llas mercara, pero nunca pensou que sería tan esaxerado. Encolleuse de ombreiros e regounas baixo o atento ollar de Cuxo.

            Xoel era un mozo de vinte e catro anos. Vestía un pantalón marrón remendado nun xeonllo e unha camisa de liño branca desgastada.  Tiña o cabelo acastañado, case negro e os ollos eran tamén dun castaño escuro cunha ollada afable, tranquila e en paz, aínda que desde había tempo estivera pasando un calvario.

            Comezaban a entrar nos meses de outono, que xa de por si eran bastante longos, pero os de inverno, eternos. Aínda que era bastante cedo, xa comezaba a anoitecer e a se levantar un vento frío e ameazador que asubiaba contra as rochas e ventás que daban forma á casa. Estaba construída por pedras de distintos tamaños, asentadas e niveladas sobre elas, unidas por un barro, que unha vez seco, lles daba maior consistencia. A porta principal estaba feita con táboas de madeira que aínda ben postas entre elas, deixaban entrever claridade. Pero non era unha porta fixa, estaba dividida polo centro de maneira horizontal e pechábase por dentro con dous longos traveseiros de ferro que encaixaban en buratos na pedra. Se chamaba alguén, só era necesario abrir a parte superior e a inferior quedaría pechada. Era unha maneira de se protexeren contra ladróns e descoñecidos con malas intencións. Non era a protección perfecta, pero correndo os tempos que corrían, toda axuda era benvida.

            Anoiteceu. Esa noite era unha noite pechada, sen restos de luar nin luz ningunha. Esa noite, era unha noite distinta. Xoel sabíao e temíao. Era unha desas noites que tanto o amargaba e lle recordaba o so e o baleiro que se sentía. Sen cariño. Sen consellos. Sen afecto. Sen nada. Adolfo descansaba na habitación. Por norma xeral, durmía entre respiracións normais, aínda que de vez en cando bufaba. Mentres eses sons non chegasen a ser preocupantes como noutras ocasións, nos que os xemidos daban lugar a estertores de tose violenta, que parecía indicar que ese era o seu último sono na terra dos vivos.

Pero hoxe non era unha noite desas.

            Xoel acendera un candil sobre a mesa e servírase caldo dunha pota marrón. Ían comer só iso durante unha boa tempada, xa que tiña que escatimar en gastos, e o caldo, tiña fama de aguantar mellor a podremia comparado con outras comidas, aínda así, tampouco sería a primeira vez que comería algo en mal estado, implorando a Théned para que non lle sentase mal. Ou iso, ou pasar fame.

Estaba absorto contando coroas de cobre sobre a mesa. Todos os seus aforros. E en realidade non eran nada, trinta coroas gareanas de cobre.

«Dentro duns días van vir coller o décimo. —Suspirou—. Gasto demasiado diñeiro nos emplastos do avó —mirou para a porta entreaberta da habitación, alí onde se oía respirar a Adolfo— oxalá mellorase. Polo menos unha mísera melloría, pero nada». —Cavilou agarrando os cobres con furia nun puñado mentres miraba con fixeza unha das moedas da mesa onde resaltaba a maza de prata dos Breogán. Pola outra cara, atopábase o dragón, o Kafang.

«E que se supón que raio imos comer. O novo emplasto do avó estase a acabar e hai que mercar un». —Suspirou e fundiu a cara entre as mans, pensativo e preocupado. Notou como lle tocaban unha perna. Baixou a mirada e viu que era Cuxo.

—Ei rapaz. —Forzouse a sorrir—. Queres comer algo?

—Guau! —Ladrou o can meneando o rabo con maior velocidade. Xoel levantou, colleu o prato do chan e reencheullo. Deulle uns pequenos toques na cabeza coa man mentres volvía devorar a comida.

—Amooodo, amooodo. Vas estoupar —sorriu.

Sentou de novo onda a mesa e seguiu coas contas.

«Mañá teño que ir á canteira. É media coroa de cobre, pero mellor que nada. Ademais pasado mañá comeza a romaría de Fontelo e hai mercado. Podo ir vender algunhas verduras e repolos da horta, o resto teño que gardalo para o décimo. Tamén hai algo de leite de Pinta, xa que ultimamente está producindo abondo. —Tamborilou, absorto, cos dedos sobre a madeira da mesa—. Se as vendas van ben, pode ser que quite uns cantos cobres máis para mercar o emplasto». —Cavilaba mentres miraba as moedas ensimesmado. Esta última reflexión convenceuno e continuou coa cea. Á esquerda e na habitación de Adolfo oíu tusir con forza e acompañado dun estertor grimoso. Para a súa tranquilidade, os sons amainaron.

Mirou a pota de caldo mediada.

«Oxalá estivésedes aquí para degustalo». —Pensou, engurrando o aceno mentres cavilaba nos seus defuntos pais. Como os botaba de menos. Escoitar as reprimendas constantes de súa nai e os chistes de seu pai. Había máis de dous anos que morreran, pero era imposible esquecelos. As súas mañás estaban repletas de traballo e preocupacións, e as noites de bágoas, recordos e baleiro. Ese baleiro de sentimentos que nunca máis podería volver recuperar. Oxalá tivese a alguén con quen discutir ou de quen escoitar reprimendas. Alguén a quen abrazar e chorar. Alguén con quen rir. Pero eles fóranse, e para non volveren. Todo aconteceu nun día como outro calquera, no que volvían do mercado de Xarros. Un pescador alarmou a aldea e chamou á garda de Sabarde. Xoel decatouse por veciños que acudiron na súa procura á casa. Estaba horrorizado, pero no fondo non daba creto. Para a súa desgraza, decatouse de que era certo cando viu como os seus corpos descansaban na ribeira do río, sen signos de violencia, agás algunha que outra mazadura. Parecían durmir en paz. Segundo relataron os gardas que estudaron o acontecido, dixeron que se precipitaran pola carricova desde a curva do camiño principal que unía Sabarde con Xarros. Os corpos estaban flotando no río xunto ao carromato esnaquizado e un cabalo morto. Caeran pola noite, xa que cando atoparon os cadáveres presentaban un rigor mortis en estado avanzado, e isto acontecía sobre as doce horas despois da morte. Segundo indicaban os gardas, puideron precipitarse pola carricova, xa que a noite anterior fora unha noite de néboa moi mesta. Tanto que apenas se vía a dous metros de distancia. Non lles debeu dar tempo a reaccionar e cando se decataron do perigo, xa era demasiado tarde.

Esa era unha noite igual, de soidade, como tantas outras foran antes. O último familiar vivo de Xoel estaba encamado e esperando con agonía á morte. Que ía ser del.

—Merda! —berrou, iracundo, estampando a culler coa que ceaba contra a porta principal. Negou coa cabeza, nervioso mentres lle tremía a man polos nervios. Xa non podía máis, non se contivo e rompeu a chorar fundindo a cara nas mans—. Merda, merda, merda! —repetiu golpeando o puño con rabia contra a mesa e algunhas moedas caeron ao chan tintinando.

«Non estou preparado para isto. Necesítovos. Eu so... eu so non podo. —Xemeu de dor—. Todo isto me ven moi grande. Non podo máis».

            Cuxo aproximouse a el e empolicóuselle nas pernas coas patas. Quería chamar a súa atención. Conseguiuno.

            —Tranquilo rapaz —sorriulle ao velo. Tiña a cara enchoupada en bágoas—. Estou ben. —Acariñoulle a cabeza.

            —Guau! —O can ladrou e ensinou a lingua como se fose nun día de calor. Asemellaba ledo e moveuse en círculos coma un tolo, como se quixese collerse o rabo. Parou e volveu abrir a boca mirando para Xoel. Volveu a xirar de novo. Quería facelo sorrir, e ao final conseguiuno.

            —Anda, para. Que te vas marear —sorriu—. Moitas grazas Cuxo. —Agachouse e abrazouno. Despois mirouno con fixeza, colléndose a cabeza con delicadeza entre as mans—. Es o único que me queda. —O can mirábao con atención como se entendese o que lle dicía e lambeulle a cara. Xoel sorriulle, acaricioulle a cabeza e levantou—. Ata mañá rapaz. —Dirixiuse á habitación para descansar xa que ao día seguinte tiña que madrugar para ir á canteira.

 

Xoel levantouse e lavou a cara nun caldeiro. A auga estaba moi fría, maldiciu, pero agradeceuno con desgana, xa que lle despexara a somnolencia case por completo. Entrou na casa e colleu pan reseso para xantar. Partiuno en anacos e botounos en leite nunha cunca grande. Ao rematar, saíu e pechou a porta con Cuxo dentro. Non o entusiasmaba a idea de deixar so a Adolfo, pero era necesario que fose á canteira, xa que tiña que gañar máis cartos. Camiñou ata a parte de atrás da casa onde estaba a corte. Nada máis entrar, Pinta e Bravo bruaron nada máis velo. Pinta era unha vaca leiteira cor branca con pintas negras das que lle proviña o nome e Bravo era un touro negro e grande. Aínda que o alcumaran así, non lle facía honra ao nome, xa que era moi manso. Xoel dirixiuse cara Lela para enselala. Era unha besta gris, forte e dócil. Sabía que grazas a ela chegaría en pouco tempo á canteira.

Saíron ao trote do lugar xa que non tiñan présa. A canteira estaba dirección Fontelo, a uns seis quilómetros de Sabarde. Aproveitou a brisa da mañá para saír do camiño principal de carros e fixo subir a Lela pola ladeira dun outeiro. Chegou á parte máis alta e gozou das vistas que regalaba o panorama. O aire era fresco, cun recendo a piñeiro, sentiu como o vento desa mañá de outono lle rozaba cada centímetro da  pel, agarimándoa, refrescándoa.  Inspirou aquel aire fresco e puro. Sentiuse novo, remocicado. Nese intre non existían as preocupacións nin os malestares do mundo. Só estaban el e esa sensación, paz plena por un minuto. Lela tamén parecía que gozaba con que o vento lle remexese as crinas. Ao final, tiveron que abandonar a paz, para volveren ao amargor da rutina do día a día. Pero non lle importaba, atopábase máis animado, como se esa sensación o cargase de enerxía.

—Vamos Lela! —Esporeou a besta, riseiro. Lela baixou o carón do outeiro ao galope e entraron de novo no camiño principal.

Chegaron á canteira. Lela como a boa besta que era, apenas estaba cansa e iso que fixeran un bo anaco do traxecto ao galope. Xoel colleu as rendas e amarrounas a un valado de madeira que delimitaba o lugar. A besta xa estaba acostumada e sabía a que viña e canto tería que agardar. Non se mostrou preocupada e púxose a comer herba.

Xoel dirixiuse a unha cabana de madeira. Era onde se reunían todos os traballadores que acudían para que ao final da xornada lle pagasen o acordado. A contía consistía nunha mísera media coroa de cobre, a sabendas dos traballos forzosos que debían executar. Era o que había. Iso, mellor ca nada.

A canteira pertencía a un dos vasalos de Paio Coadín —señor de Xarros—,  Román Davesa. Este, como moitos nobres, tamén tiña varios mercados en Sabarde e mesmo pequenos negocios na cidade de Xarros.

Nada máis entrar, viu como Román miraba cara ao persoal como de costume. Era un home baixo e regordete. Tiña a cabeza calva, pero deixaba medrar o cabelo alí por onde aínda lle saía. Vestía de maneira elegante e pulcra. A maior parte das veces sempre fretaba as mans, falase ou estivese calado. Xoel tamén viu varios coñecidos de Sabarde. Ao lonxe e de costas, distinguiu alguén que lle resultaba moi coñecido cando viraba a cabeza e amosaba o perfil dunha barba negra e mesta. Mais había moita xente e non podía ver con claridade de quen se trataba.

Román paseouse pola estancia mirando á xente, inquisitivo e prepotente como de costume. Analizaba cada persoa con miradas críticas.

—Xa estades todos? —Fixo unha pausa—. Así que estes sodes os que ides traballar hoxe? Uhmm... —fretou as mans—. Moita cara nova. —Endereitouse e levantou máis a voz—. Xa sabedes como funciona isto, e os novos que non saibades, preguntádelles aos vosos compañeiros máis veteranos. Nin se vos ocorra dirixirvos a min nin molestarme —explicou, ameazándoos—. Ao final do día pagarásevos cunha media coroa de cobre. —As caras de decepción que puxeron os novos non lle pasou desapercibida—. Xusto o acordado —aclaroulles, poñendo a ollada neles e formando unha liña cos beizos—. Quen non estea conforme, xa sabe onde está a porta. —Sinalou a do fondo da estancia—. Non obrigo ninguén a estar aquí. —Houbo un silencio pesado no lugar. Ninguén se moveu nin replicou nada—. Logo, os que quedades, sodes meus ata o final do día. Veña! A traballar! Fóra de aquí! —exclamou aplaudindo varias veces rápido.

 

Saíron da cabana e dirixíronse a onde se extraía a rocha. Era un xacemento ao carón dunha montaña, totalmente de pedra e sen ningún rastro de árbore ata o cume. Na canteira extraían a pedra e a carrexábana aos carromatos para que os levasen ás vilas e cidades. Antes, moita desa mercadoría ía cara Xarros para a construción de algúns pazos, pero xa había tempo que non se facían grandes pedidos. Agora a maior parte ían para Maza de Prata e Arrotrebas.

Xoel como outras veces, colleu a picaraña. Era un traballo duro, picar na pedra para rompela e que outros a transportasen. Nalgunhas ocasións collían marras con cuñas metálicas e cravábanas nas grandes lousas para partilas con maior facilidade. As primeiras veces que Xoel traballara alí, pensou en morrer polo cansazo. Pero co tempo fóiselle endurecendo e fortalecendo o corpo. Non tiña un corpo coma un ferreiro de trinta anos, pero a forza que gañara con eses traballos forzosos facíase notar. En realidade o labor de picar a pedra era dificultoso e canso, porén implicaba menor responsabilidade ca carrexar. Non era o primeiro que entre a dor e o cansazo, lle caía a carreta chea e tiña que marchar coas mans baleiras aínda tendo case a xornada rematada. Como o vise Román, de seguro que había problemas. Ás veces  con isto, as miradas eran conflitivas, xa que tamén se xogaban a media coroa os compañeiros que o axudaban nese momento. Non era a primeira vez que habían liortas entre os traballadores porque perderan os cartos da xornada e Román tivera que mobilizar algúns dos seus gardas para separalos e levalos fóra do lugar. Por iso Xoel prefería ese traballo a gañarse futuros inimigos. Só tiña que preocuparse de romper e aguantar a presión todo o día.

Ao cabo dunhas horas de traballo sen descanso, xa lle comezaban a doer as mans, os brazos formigábanlle e as costas de vez en cando dábanlle un lategazo que o facía maldicir. A suor percorríalle a cara coma unha riada, metíaselle nos ollos, proéndolle. Intentaba secar esa parte co dorso da man, para descubrir que tamén estaba totalmente suado. Era un martirio que conforme pasaba o tempo, a agonía era maior. Pensara que sería un día de traballo máis agradable, con brisas frescas que lle secasen a suor e refrescasen a pel. Pero ás dúas horas de comezar, o ceo despexouse, e o que asemellaba un bo día para traballar converteuse nun amoladura.

«Vaia merda de día». —Pensou, mentres lle daba un golpe a unha pedra coa picaraña. As cellas a duras penas podían conter tal cantidade de suor polo cal lle empapaba a cara e caíalle a gotas gordas polo nariz. Tiña que parar de picar e limparse co antebrazo, porque era un proído insoportable. As camisetas de liño voaron aos trinta minutos de saír o sol. Había que loitar contra aquela calor dalgunha maneira, pero aínda así, daban gañas de arrincarse a pel a tiras como se fose unha camiseta máis con tal de gañar algo de fresco, xa que un case notaba ata como se cociñaba ao sol. Era tal a ferocidade coa que traballaban que o ar cheiraba a suor e a po, acompañado dos sons das picadas, xemidos cansos ou de dor que indicaban que algúns xa estaban chegaban ao limite das forzas.

Xoel seguiu picando de maneira constante, intentando ignorar o canso que se sentía pola calor e como se lle secaba a lingua no padal.

«Vamos, aguanta, cada vez queda menos».

De todos os xeitos, dentro do mal, estaba sendo un día tranquilo xa que aínda non oíra os berros de Román cara a ninguén. Aínda que non tivese nada que recriminar, sempre se conformaba con humillalos, como se lles pertencese. Ese día escudriñaba aos traballadores de vez en cando, mais non dicía nada e volvía para a cabana.

Seguiu picando e notaba como as mans lle vibraban ao bater o ferro contra a rocha. Sentía que lle comezaban a fraquearlle as forzas, porque notaba como lle pesaban os brazos, estáballe custando ata levantar a picaraña. Detívose un chisco ao non ver a Román preto e seguiu. Ás veces golpeaba con menos forza, pero recuperábase e volvía cargar de con golpes máis pesados. A rocha acompañábao, ruxía e arreguizábase de tal maneira que parecía que sentía como vibraba baixo os pés con cada golpe. A suor continuáballe caendo imparable e os ollos proíanlle con maior intensidade, xa ata o intre de nubrárselle a vista. Detívose. Aproveitou para respirar e gañar forzas. Limpou os ollos pasando os dedos por eles, fretándoos para ver se recobraba algo a visión.

—Eh, ti! Rapaz! Que fas parado?! Segue traballando!

Sobresaltouse cando viu achegarse cara el a Román cunha ollada perigosa e camiñando coma un polo.

Xoel intentou ignoralo e seguiu golpeando con máis forza, como se non viñese a conto. Aínda lle proían os ollos, pero estaba nervioso, xa que escoitou como chegara xunto a el con pasos curtos e pesados.

—Rapaz! Falo contigo!

El virou.

—Si, meu señor —dixo, cun fío de voz.

—Estiven mirándote un bo anaco e non fas máis que vaguear! Traballa!

—berrou Román. Os traballadores miraban de esguello pero sen pararse. Xoel sentía o desexo de replicar, mesmo de berrar. Pero era incapaz xa que necesitaba os cartos.

—Síntoo meu señor. Non volverá acontecer —contestou mirando ao chan.

«Por favor, vaite. Esquéceo. Non me deixes sen o diñeiro».

—Fala máis alto! Non te oio! —Polo visto Román gozaba coa submisión, e dentro dela, nunca se conformaba. Necesitaba degradar á persoa ata o mínimo do seu ser. Sempre buscaba unha escusa coa que poder gritarlles aos traballadores, e con Xoel sempre a atopaba.

—Síntoo señor! —contestou, pero o que lle saíra fora máis ben un salaio ao borde das bágoas. Era todo por mor daquela mestura entre presión, conformidade e a submisión que tiña que sufrir para gañar o diñeiro. Necesitábao demasiado, máis que ata o seu propio orgullo. Nese momento só podía pensar en seu avó, doente.

Xoel notou como lle vibraban os pés. O chan tremía.

—Traballaras! Xa vos... —interrompeuse de maneira repentina e Xoel viu como Román bateu no medio dun ruxido de rochas desaparecendo diante dos seus ollos. Algo ía mal. Deseguido, perdeu o equilibrio notando como o chan se afundía e acompañouno caendo ao baleiro e perdéndose na escuridade.